MOZ NSZZ “Solidarność” Pracowników Sądownictwa i Prokuratury w odpowiedzi na pismo z 24 lipca br. (DL.4601.3.2024) przekazujące projekt rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości zmieniającego rozporządzenie w sprawie stanowisk i szczegółowych zasad wynagradzania urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury oraz odbywania stażu urzędniczego (nr B838 w Wykazie prac legislacyjnych Ministra Sprawiedliwości) przedstawia poniżej stanowisko.
Pismo do Stowarzyszeń
Projekt rozporządzenia MS
OSR
I.
Projekt § 10a organizacja związkowa opiniuje jako nieodpowiadający realiom panującym w sądownictwie powszechnym.
Zgodnie z art. 18 Ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 577) w sprawach nieuregulowanych tą ustawą do urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury lub pracowników Biura Służby Prawnej Trybunału Konstytucyjnego stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz. U. z 2017 r. poz. 2142 i 2203 oraz z 2018 r. poz. 106), a w sprawach nieuregulowanych także w tej ustawie – przepisy ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2018 r. poz. 108, 4, 138, 305 i 357).
Projektowany przepis w praktyce nie wprowadza istotnej zmiany w aktualnym stanie prawnym określonym na poziomie ustawy (nie zaś rozporządzenia) i nie odpowiada na potrzeby zgłaszane przez MOZ NSZZ “Solidarność” Pracowników Sądownictwa i Prokuratury. Tym bardziej że w sądach i prokuraturze wynagrodzenie wynikające z osobistego zaszeregowania pracowników określone jest stawką godzinową lub miesięczną, a zdecydowana większość dyżurów (w rozumieniu pozostawania w gotowości do wykonywania pracy) pełniona jest przez pracowników w domu. W ocenie organizacji związkowej w jednostkach, w których aktualnie pracownicy pełnią dyżur w zakładzie pracy, po wejściu w życie projektowanego przepisu, prawdopodobnie otrzymają oni polecenie pozostawania w gotowości w domu. Problem stanowi także udzielenie rekompensaty w postaci oddania czasu wolnego za czas wykonywania pracy w czasie dyżuru, jeśli pracownik taką formę wybierze. W związku z tym proponowane rozwiązanie nie poprawi w żaden sposób sytuacji pracowników dyżurujących.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał orzeczenia, zgodnie z którymi pełnienie dyżuru w domu powinno być wliczane do czasu pracy i w konsekwencji powinno za to przysługiwać wynagrodzenie. Według Trybunału dyżur ogranicza swobodę pracownika i tym samym uciążliwość pozostawania w gotowości stanowi przesłankę do uznania dyżuru domowego za czas pracy (por. np. wyrok TS z 9.03.2021 r., C-580/19, RJ PRZECIWKO STADT OFFENBACH AM MAIN, LEX nr 3144368; wyrok TS z 9.03.2021 r., C-344/19, D. J. PRZECIWKO RADIOTELEVIZIJA SLOVENIJA, LEX nr 3144370).
Podnoszony przez organizację związkową od wielu lat postulat uregulowania sprawy rekompensaty za okres pełnienia dyżurów dotyczył polskich realiów w wymiarze sprawiedliwości.
II.
Projekt zmiany załącznika nr 4 opiniujemy jako niewystarczający.
Zaprojektowane zmiany w załączniku nr 4 podnoszą maksymalne stawki dodatków funkcyjnych i stanowiskowych o 20%. Zmianę tę organizacja związkowa odczytuje jako pozytywną odpowiedź na stanowisko MOZ NSZZ “Solidarność” Pracowników Sądownictwa i Prokuratury zawarte w piśmie adresowanym do Ministra Sprawiedliwości z 3 kwietnia 2024 r. (Znak: 20240403-2-MS/L).
Punktem wyjścia do przygotowania stanowiska były pytania kierowane do pracodawców w tej kwestii, którzy tłumaczyli się brakiem dyspozycji od nadrzędnych dysponentów budżetowych, oraz że plany finansowe nie zostały zwiększone o środki pozwalające na waloryzację wynagrodzeń w tej części.
Podstawą waloryzacji wynagrodzenia jest wyłącznie ustawa budżetowa. Normą prawną określającą wysokość omawianych dodatków jest rozporządzenie, które ma zostać znowelizowane, które jednocześnie nie może być podstawą i wyznacznikiem kierunku wykładni ustawy. W tym przypadku należy zastosować regułę kolizyjną tj. lex superior derogat legi inferiori (norma wyższego rzędu uchyla normę niższego rzędu). Nie można również zgodzić się z argumentem, że skoro ustawa nie precyzuje pojęcia wynagrodzenia, należy stosować wykładnię zawężającą i waloryzować jedynie wynagrodzenie zasadnicze (bez dodatków). Nie znajduje to uzasadnienia w kontekście wykładni przepisów prawa pracy, a także w oparciu o ww. regułę kolizyjną.
Czytaj też: Stanowisko ws. prawa do waloryzacji wynagrodzeń
Pozostające ewentualnie wątpliwości wynikające z analizy orzecznictwa w związku ze zmianą stanu prawnego, w którym ferowane były orzeczenia, ostatecznie wydaje się rozwiewać sama ustawa z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2692 z późn. zm.). Waloryzowane wynagrodzenia definiuje ona jako „wynagrodzenia i inne świadczenia wynikające ze stosunku pracy osób zatrudnionych w jednostkach […] oraz uposażenia, nagrody roczne i uznaniowe oraz dodatkowe uposażenia roczne, a także zapomogi przysługujące na podstawie odrębnych ustaw żołnierzom i funkcjonariuszom, o których mowa w pkt 2”. Zgodnie zaś z art. 4 ust.2 ustawy wynagrodzenia osób nieobjętych mnożnikowymi systemami wynagrodzeń waloryzowane są średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń.
Kolejnym argumentem przemawiającym za zwiększeniem wynagrodzenia łącznie z dodatkiem funkcyjnym lub stanowiskowym jest fakt, iż wskazana waloryzacja wynagrodzeń nie ma charakteru motywacyjnego. Waloryzacja spełnia cel w postaci wzrostu płac realnych, a nie cel motywacyjny czy uznaniowy. Wobec tego należałoby postawić pytanie, dlaczego dodatek funkcyjny lub stanowiskowy miałby zostać wykluczony i nieuwzględniany w tym zakresie, skoro kwoty wskazane w załączniku nr 4 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 marca 2017 r. w sprawie stanowisk i szczegółowych zasad wynagradzania urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury oraz odbywania stażu urzędniczego nie zmieniały się od kilku lat. Warto przy tym zaznaczyć, iż przepisy obecnie obowiązującej ustawy budżetowej odnoszą się do wynagrodzenia indywidualnego pracownika. Jeżeli wynagrodzenie konkretnego pracownika obejmuje dodatek funkcyjny lub stanowiskowy, nie ma podstaw prawnych, by go nie uwzględniać w waloryzacji. Zasady dotyczące wzrostu wynagrodzeń pracowników sfery budżetowej nie zawierają żadnych ograniczeń co do nabycia prawa do waloryzacji. Z uwagi na to, że dodatek funkcyjny lub stanowiskowy, jak i dodatek stażowy, są stałymi elementami wynagrodzenia za pracę, nie ma podstaw do ich różnicowania i zaliczania jedynie dodatku stażowego w podwyżce inflacyjnej.
Następną kwestią związaną z waloryzacją jest prawo podmiotowe do waloryzacji. Poza asystentami prokuratora lub sędziego, urzędnikami, specjalistami opiniodawczych zespołów sądowych specjalistów, w sądach i prokuraturach zatrudnieni są także inni pracownicy nieobjęci mnożnikowymi stawkami wynagrodzeń. Ustawa zawierająca pragmatykę pracowniczą stanowi, że także wynagrodzenia tych pracowników są waloryzowane na zasadach określonych w ustawie waloryzacyjnej. Nie ma żadnego przepisu, który wykluczałby z waloryzacji osoby ze względu na rodzaj zawartej umowy o pracę (np. na zastępstwo). Podmiotowe prawo do waloryzacji wynagrodzeń przysługuje także dyrektorom sądów powszechnych (por. odesłanie do art. 14a ustawy o pracowników sądów i prokuratury w art. 32d § 2 ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 334 z późn. zm.) – co ostatnio, z nieznanych stronie społecznej powodów, stało się nieoczywiste.
Tak odczytany projekt zmian Załącznika ma usunąć kolizję między obowiązkiem wynikającym z ustawy a przepisami nowelizowanego rozporządzenia, tj. zwaloryzować dodatki o wskaźnik wzrostu wynagrodzeń określony w ustawie budżetowej na rok 2024, tj. 120%. Należy jednak mieć na uwadze, że w roku 2023 wskaźnik ten wynosił 107,8% – tymczasem dodatki funkcyjne i stanowiskowe nie zostały zwaloryzowane, mimo niezmienności stanu prawnego. Dlatego zasadne wydaje się zwiększenie maksymalnych stawek dodatków nie o 20%, ale o 27,8% – tak, aby możliwe było także sanowanie zaniedbań zeszłorocznych. MOZ NSZZ “Solidarność” Pracowników Sądownictwa i Prokuratury zakłada bowiem, że kierowanie się zasadą praworządności skłoni Ministra Sprawiedliwości do działań naprawczych bez konieczności występowania przez pracowników uprawnionych w roku 2023 do waloryzacji, z roszczeniami do sądów pracy. Standardem demokratycznego państwa prawa nie powinno bowiem być takie działanie, które warunkowane jest ryzykiem wytaczania procesów sądowych przez pracowników, których prawa zostały naruszone. Projektowane rozporządzenie zatem powinno uwzględniać tę perspektywę.
Podsumowując, należy stwierdzić, że projektowane rozporządzenie w części związanej z uregulowaniem rekompensaty za pełnienie dyżurów w sądach i prokuraturze nie odpowiada realiom, w jakich są one pełnione, a w części związanej ze wzrostem maksymalnych stawek dodatków funkcyjnych i stanowiskowych nie uwzględnia potrzeby usunięcia skutków naruszeń prawa do waloryzacji w roku 2023.
III.
Jednocześnie MOZ NSZZ “Solidarność” Pracowników Sądownictwa i Prokuratury wyraża nadzieję, że w tej kadencji szanowane będą zasady związane z opiniowaniem i konsultowaniem projektów aktów prawnych wynikające z przepisów prawa. Zgodnie z art. 19 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych organy władzy i administracji rządowej kierują założenia albo projekty aktów prawnych określając termin przedstawienia opinii nie krótszy jednak niż 30 dni. Termin ten może zostać skrócony do 21 dni jedynie ze względu na ważny interes publiczny. Skrócenie terminu wymaga szczególnego uzasadnienia. Strona społeczna otrzymała zaś projekt z prośbą o zajęcie stanowiska w terminie 10 dni, z zaznaczeniem, że brak odpowiedzi w wyznaczonym terminie zostanie uznany za rezygnację z przedstawienia stanowiska.