MOZ NSZZ “Solidarność” Pracowników Sądownictwa i Prokuratury przekazała Ministrowi Sprawiedliwości swoje stanowisko dotyczące:
- waloryzacji dodatków funkcyjnych i stanowiskowych,
- waloryzacji wynagrodzeń wszystkich zatrudnionych w sądach,
- waloryzacji wynagrodzeń dyrektorów sądów powszechnych.
Stanowisko skierowane zostało także do wiadomości dysponentów budżetowych na poziomie apelacji sądowych i Prokuratury Krajowej oraz Krajowego Sekretariatu Służb Publicznych NSZZ „Solidarność”.
Poniżej treść stanowiska
Międzyzakładowa Organizacja Związkowa NSZZ “Solidarność” Pracowników Sądownictwa i Prokuratury w związku z realizacją ustawowego obowiązku waloryzacji wynagrodzeń niniejszym pozwala sobie przedstawić stanowisko związane z pominięciem waloryzacji dodatków funkcyjnych i stanowiskowych.
[ZASADY WALORYZACJI WSKAZANE PRZEZ DYSPONENTÓW BUDŻETOWYCH]
Z ogólnych zasad podziału środków przeznaczonych na podwyższenie o 20% wynagrodzeń w grupie urzędników, innych pracowników, asystentów sędziego, specjalistów OZSS i kuratorów, przekazanych sądom przez Ministerstwo Sprawiedliwości w zawiadomieniu o zmianie planu finansowego na 2024 r. z dnia 15 marca 2024 r. nr DB-I.311.79.2024 wynika, że waloryzacji należy dokonać o jednakowy, procentowy wskaźnik wzrostu wynagrodzeń o 20% dla wszystkich pracowników w grupach: urzędników, innych pracowników, asystentów sędziego, specjalistów OZSS i kuratorów, według stanu zatrudnienia i poziomu wynagrodzeń na dzień 31 grudnia 2023 r. W grupach urzędników, innych pracowników, asystentów sędziego i specjalistów OZSS uwzględnione zostały skutki roczne wzrostu o 20% wynagrodzenia zasadniczego, dodatku stażowego i nagród jubileuszowych, z uwzględnieniem skutku na wakaty.
Zgodnie ze wskazaniami nadrzędnych dysponentów budżetowych – jak wynika z przekazywanych nam informacji przez pracodawców – nie są waloryzowane składniki wynagrodzenia obejmujące dodatki funkcyjne i stanowiskowe, a pracodawcy na pytania naszej organizacji odwołują się do dyspozycji dysponentów oraz tego, że plany nie zostały zwiększone o środki pozwalające na waloryzację wynagrodzeń w tej części.
W naszej ocenie zwiększenie wynagrodzenia obejmuje także dodatki funkcyjne i stanowiskowe.
[STAN PRAWNY]
Zgodnie z ustawą budżetową[1] średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej, z wyłączeniem osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe ustalony został w wysokości 120,0%. Obowiązek waloryzacji wynagrodzeń w sądach i prokuraturach o ten wskaźnik wynika z art. 14a ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 577) – odsyłający do ustawy waloryzacyjnej.[2]
Ustawa budżetowa nie określa expressis verbis, czy wynagrodzenie dotyczy wynagrodzenia zasadniczego, czy także innych jego składników. Jak wskazuje stanowisko doktryny „wobec braku definicji legalnej, wyjaśnienie tego terminu możliwe jest przez wykazanie jego właściwości. Kategoria ta charakteryzuje się tym, że wywodzi się ze stosunku pracy, jest obowiązkowa, okresowa, posiada wartość majątkową, spełniana jest na rzecz pracownika w zamian za świadczenie pracy. Uzupełniając wskazane cechy, można dodać, że wynagrodzenie za pracę ma charakter roszczeniowy, wypłacane jest periodycznie w terminach wyznaczonych przez prawo, ma też właściwości świadczenia wzajemnego i ekwiwalentnego. Ostatnia z wymienionych cech jest w prawie pracy rozumiana specyficznie. Miarą ekwiwalentności wynagrodzenia względem pracy jest współmierność świadczeń, nie zaś ich pełna równoważność ekonomiczna. Wskazuje się również na różne funkcje wynagrodzenia za pracę. Można wyodrębnić funkcję motywacyjną (bodźcową), dochodową (alimentarną), rynkową, partycypacyjną i kosztową”[3].
Zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym w orzecznictwie określenie “wynagrodzenie za pracę” użyte przez ustawodawcę np. w art. 78 § 1 k.p., obejmuje zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem sądowym wszystkie jego składniki, a więc między innymi dodatek stażowy oraz dodatek funkcyjny.[4] Na gruncie prawa do waloryzacji cenna wciąż wydaje się uchwała Sądu Najwyższego[5], która pochylając się nad terminem „wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania” stwierdza, że „uwzględniając istotne cechy tego pojęcia wynikające z różnych przepisów kodeksu pracy można ogólnie określić wynagrodzenie za pracę jako świadczenie konieczne, o charakterze przysparzająco-majątkowym, które zakład pracy jest obowiązany wypłacać okresowo pracownikowi w zamian za wykonaną przezeń pracę, świadczoną na skutek wiążącego go z zakładem pracy stosunku pracy, odpowiednio do rodzaju, ilości i jakości pracy”. Zdaniem Sądu Najwyższego „pracownicy na stanowiskach kierowniczych są wynagradzani według systemu czasowego w okresach miesięcznych. Otrzymują oni także dodatki funkcyjne. Dodatek ten różni się od wszystkich innych dodatków tym, że jest ściśle i bezpośrednio związany z funkcją wykonywaną przez pracownika. Jest to stały składnik wynagrodzenia pracownika na stanowisku kierowniczym, gdyż dodatek funkcyjny stanowi nie tylko ekwiwalent za zwiększony nakład pracy, ale także za zwiększony zakres odpowiedzialności za działania własne i podległych pracowników, za stopień utrudnienia pracy itp. Dodatek funkcyjny stanowi również ten element płacy, który jest związany z wynikami pracy pracownika na stanowisku kierowniczym, aczkolwiek związek ten nie zawsze przedstawia się jako bezpośredni i wyliczalny”. Powstanie prawa podmiotowego do dodatku nie jest uzależnione od dopełnienia przez pracownika dodatkowych przesłanek. Sam fakt powierzenia funkcji kierowniczej, uzasadnia jego prawo nie tylko do wynagrodzenia zasadniczego związanego z wykonywaniem tej funkcji, lecz również dodatku funkcyjnego, gdy przepisy przewidują dla tego stanowiska dodatek funkcyjny[6]. Zdaniem sądu związek między wynagrodzeniem zasadniczym i dodatkiem funkcyjnym a pełnioną przez pracownika funkcją kierowniczą upoważnia do postawienia tezy, że dodatek funkcyjny wraz z wynagrodzeniem zasadniczym pracownika na stanowisku kierowniczym stanowi minimum wynagrodzenia, który musi otrzymać taki pracownik, jeżeli przepisy przewidują dla zajmowanego przez niego stanowiska dodatek funkcyjny. Z oczywistych – naszym zdaniem – powodów ma to zastosowanie także do dodatku stanowiskowego.
W naszej ocenie analiza wyżej wymienionych rozważań prowadzi do wniosku, iż dodatek funkcyjny i stanowiskowy stanowi wynagrodzenie podlegające obligatoryjnej waloryzacji.
Warunki przyznawania dodatku funkcyjnego i stanowiskowego oraz jego maksymalny wymiar kwotowy określa Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 marca 2017 r. w sprawie stanowisk i szczegółowych zasad wynagradzania urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury oraz odbywania stażu urzędniczego (tj. Dz. U. z 2023 r. poz. 2016 z późn. zm.).W treści § 3 przedmiotowego rozporządzenia w pkt 1 wskazano, iż wysokość dodatku z tytułu zajmowanego stanowiska oraz pełnionej funkcji przysługującego urzędnikom i innym pracownikom sądów i prokuratury jest określona w załączniku nr 4 do rozporządzenia.
W opozycji do stanowiska wyrażonego przez Maję Grzegorczyk w artykule dotyczącym waloryzacji wynagrodzeń i jego składników[7], wskazać należy, iż kryterium kwotowe przyznawania dodatków, nie powinno być ograniczeniem dla waloryzacji wynagrodzenia obejmujący ów składnik.
W pierwszej kolejności trzeba wziąć pod uwagę, iż podstawą waloryzacji wynagrodzenia jest wyłącznie ustawa budżetowa, a skoro zaś nie definiuje ona wynagrodzenia za pracę, należy skorzystać z jego rozumienia z ustawy kodeks pracy. Przy czym w doktrynie przyjmuje się, iż przepisy prawa pracy winny być intepretowane na korzyść pracownika. Zatem, stosując wykładnię celowością w zakresie rozumienia definicji wynagrodzenia, należy przyjąć, iż waloryzacji podlega wynagrodzenie ze wszystkimi jego składnikami.
Normą prawną, która określa wymiar omawianych dodatków jest rozporządzenie, które nie może być podstawą i wyznacznikiem kierunku wykładni ustawy. W tym przypadku należy zastosować regułę kolizyjną tj. lex superior derogat legi inferiori (norma wyższego rzędu uchyla normę niższego rzędu). Nie można również zgodzić się z argumentem, iż skoro ustawa nie precyzuje pojęcia wynagrodzenia, należy stosować wykładnię zawężającą i waloryzować jedynie wynagrodzenie zasadnicze (bez dodatków). Nie znajduje to uzasadnienia zarówno w kontekście wykładni przepisów prawa pracy, a także w oparciu o ww. regułę kolizyjną.
Pozostające ewentualnie wątpliwości wynikające z analizy orzecznictwa – które wynikają ze zmiany stanu prawnego, w którym ferowane były orzeczenia – ostatecznie wydaje się rozwiewać sama ustawa waloryzacyjna. Waloryzowane wynagrodzenia definiuje ona jako „wynagrodzenia i inne świadczenia wynikające ze stosunku pracy osób zatrudnionych w jednostkach […] oraz uposażenia, nagrody roczne i uznaniowe oraz dodatkowe uposażenia roczne, a także zapomogi przysługujące na podstawie odrębnych ustaw żołnierzom i funkcjonariuszom, o których mowa w pkt 2”.[8] Zgodnie zaś z art. 4 ust.2 ustawy wynagrodzenia osób nieobjętych mnożnikowymi systemami wynagrodzeń waloryzowane są średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń.
Kolejnym argumentem przemawiającym za zwiększeniem wynagrodzenia łącznie z dodatkiem funkcyjnym lub stanowiskowym jest fakt, iż wskazana waloryzacja wynagrodzeń nie ma charakteru motywacyjnego. Jak już wskazywaliśmy waloryzacja spełnia cel w postaci wzrostu płac realnych, a nie cel motywacyjny czy uznaniowy.[9]
Wobec tego należałoby postawić pytanie, dlaczego dodatek funkcyjny miałby zostać wykluczony i nie uwzględniany w tym zakresie, skoro kwoty wskazane w załączniku nr 4 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 marca 2017 r. w sprawie stanowisk i szczegółowych zasad wynagradzania urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury oraz odbywania stażu urzędniczego nie zmieniały się od kilku lat.
Warto przy tym zaznaczyć, iż przepisy obecnie obowiązującej ustawy budżetowej odnoszą się do wynagrodzenia indywidualnego pracownika. Jeżeli wynagrodzenie konkretnego pracownika obejmuje dodatek funkcyjny lub stanowiskowy, nie ma podstaw prawnych by go nie uwzględniać w waloryzacji. Zasady dotyczące wzrostu wynagrodzeń pracowników sfery budżetowej nie zawierają żadnych ograniczeń co do nabycia prawa do waloryzacji. Z uwagi na to, że dodatek funkcyjny lub stanowiskowy, jak i dodatek stażowy, są stałymi elementami wynagrodzenia za pracę, nie ma podstaw do ich różnicowania i zaliczania jedynie dodatku stażowego w podwyżce inflacyjnej.
Kolejną kwestią związaną z waloryzacją jest prawo podmiotowe do waloryzacji. Poza asystentami prokuratora lub sędziego, urzędnikami, specjalistami opiniodawczych zespołów sądowych specjalistów, w sądach i prokuraturach zatrudnieni są także inni pracownicy nieobjęci mnożnikowymi stawkami wynagrodzeń. Ustawa zawierająca pragmatykę pracowniczą stanowi, że także wynagrodzenia tych pracowników są waloryzowane na zasadach określonych w ustawie waloryzacyjnej. Nie ma żadnego przepisu, który wykluczałby z waloryzacji osoby ze względu na rodzaj zawartej umowy o pracę (np. na zastępstwo). Podmiotowe prawo do waloryzacji wynagrodzeń przysługuje także dyrektorom sądów powszechnych[10], co ostatnio, z nieznanych nam powodów, stało się nieoczywiste.
Powyższą argumentację przedstawiamy w celu rozważenia przedmiotowych kwestii przez Pana Ministra w możliwie najkrótszym czasie. Ze względu na zapis ustawy waloryzacyjnej[11] podwyższenie wynagrodzeń dla pracowników państwowej sfery budżetowej następuje w ciągu 3 miesięcy po ogłoszeniu ustawy budżetowej. Jeżeli nasze stanowisko jest słuszne, z upływem tego terminu po stronie pracowników powstanie roszczenie wobec pracodawców. Uważamy, że w takich miejscach pracy jak sądy i prokuratura poszanowanie praw pracowniczych na drodze postępowań sądowych powinno być wyjątkiem, nie zaś regułą, co ostatnio niestety obserwujemy.
Porosiliśmy także Ministra Sprawiedliwości o informacje:
- czy Minister Sprawiedliwości podziela nasze stanowisko, a jeżeli nie, z jakich powodów nie zasługuje ono na uwzględnienie;
- czy obligatoryjna waloryzacja objęła lub obejmie także osoby zatrudnione na umowy zastępstwa oraz dyrektorów sądów;
- czy w waloryzacji zostaną uwzględnione także dodatki funkcyjne i stanowiskowe;
- czy cały fundusz płac pracowników, odrębnie sądów i prokuratury (nieobjętych mnożnikowym wynagrodzeniem) z roku ubiegłego (wyłączając ewentualne zmiany związane np. z dodatkowymi zadaniami, zmianami obsady etatowej itp.) został zwaloryzowany o wskaźnik 120%;
- jaka była łączna wysokość funduszu płac, o którym mowa w pkt. 4 w 2023 r.;
- jaka jest łączna wysokość funduszu płac, o którym mowa w pkt. 4 zaplanowana po waloryzacji na 2024 r.;
- jaka jest łączna wysokość funduszu płac, odrębnie sądów i prokuratury, przekazana do pracodawców na zwiększenie planów w związku z wykonaniem obowiązku waloryzacji wynagrodzeń.
[1] Por. art. 9 ust.1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2024 z dnia 18 stycznia 2024 r. (Dz. U. poz. 122).
[2] Ustawa z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2692 z późn. zm.).
[3] P. Prusinowski [w:] Kodeks pracy. Komentarz. Tom I. Art. 1-93, wyd. VI, red. K. W. Baran, Warszawa 2022, art. 78.
[4] Por. wyrok Sądu Najwyższego z 12.02.2013 r., II PK 163/12, OSNP 2013, nr 21-22, poz. 248. Por. też wyrok SN z 23.05.2012 r., I PK 175/11, OSNP 2013, nr 11-12, poz. 126; wyrok SN z 16.11.2000 r., I PKN 455/00, OSNP 2002, nr 11, poz. 268.
[5] Uchwała SN(7z) z 30.12.1986 r., III PZP 42/86, OSNC 1987, nr 8, poz. 106.
[6] Por. wyrok SN z dnia 25 kwietnia 1985 r. I PRN 28/85 (OSNCP 1986, z 1-2, poz. 19).
[7] Grzegorczyk M., Czy waloryzacja wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej obejmuje również dodatki do wynagrodzenia określone kwotowo? LEX QA 2191040.
[8] Art. 2 pkt 3 ustawy waloryzacyjnej.
[9] Por. stanowisko MOZ NSZZ “Solidarność” Pracowników Sądownictwa i Prokuratury z dnia 22 lutego 2024 r. w sprawie podwyższania wynagrodzeń urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury na podstawie art. 14a ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 577).
[10] Por. odesłanie do art. 14a ustawy o pracowników sądów i prokuratury w art. 32d § 2 ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 334 z późn. zm.).
[11] Por. art. 8 ust. 1.