Katowice, dnia 9 marca 2023 r.
Nr-1/09/03/23
Szanowny Pan
Marcin Wiącek
Rzecznik Praw Obywatelskich
Al. Solidarności 77
00-090 Warszawa
Szanowny Panie Rzeczniku,
Międzyzakładowa Organizacja Związkowa NSZZ “Solidarność” Pracowników Sądownictwa i Prokuratury, działając w imieniu grupy zawodowej specjalistów Opiniodawczych Zespołów Sądowych Specjalistów, z niepokojem obserwuje działania Rzecznika Praw Obywatelskich polegające na kierowaniu do Ministerstwa Sprawiedliwości kolejnych pism poruszających kwestie regulacji badań wykonywanych przez Opiniodawcze Zespoły Sądowych Specjalistów w kontekście braku dostępności stron i uczestników postępowań sądowych do materiałów pochodzących z badania, a stanowiących podstawę do wydania opinii oraz zakazu rejestrowania przebiegu badania. Kwestie te były również poruszane np. w interpelacji poselskiej skierowanej do Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej, jak i petycji skierowanej do Ministerstwa Sprawiedliwości przez ruch społeczny MamyMówiąDość.
Udzielane przez Ministerstwo odpowiedzi, zwłaszcza ostatnia, sygnowana podpisem Podsekretarza Stanu – Katarzyny Frydrych z dnia 20 grudnia 2022 roku (DSRiN.071.34.2022) są w dużym stopniu zbieżne ze zdaniem samych specjalistów w tym przedmiocie, choć głównie jest to spojrzenie z punktu widzenia prawnego, które dla uzyskania pełnego obrazu wymaga uzupełnienia. Niewątpliwie przepisy prawa mają chronić najważniejsze dobra, które wyłączają partykularne interesy stron, zwłaszcza w sprawach z udziałem małoletnich, gdzie w grę wchodzą bardzo silne emocje. Pamiętać bowiem należy, że specjaliści OZSS opiniują w sprawach, w których konflikt ma chyba największy ładunek emocjonalny, gdyż dotyczy spraw rodzinnych i sfery rodzicielstwa, jednej z najważniejszych i najwrażliwszych sfer funkcjonowania człowieka. Podkreślenia wymaga fakt, że z każdej w zasadzie opinii w sprawie rodzinnej, rozwodowej będzie niezadowolona jedna ze stron – jeden z rodziców, którego obiektywna ocena rodzicielskiego funkcjonowania, bądź więzi łączących z dzieckiem dokonana przez specjalistów – jest niezgodna z jego subiektywnym odczuciem. W konflikcie biorą udział rodzice i to oni są osobami zainteresowanymi podważaniem obiektywnej i profesjonalnej, ale niekorzystnej dla któregoś z nich opinii specjalistów. Mają do tego prawo i przewidziane przepisami prawnymi środki, które nie powinny podlegać ciągłym rozszerzeniom, bo jest ich w polskim ustawodawstwie bardzo dużo (m.in. złożenie uwag co do przebiegu badania do kierownika OZSS, wezwanie na rozprawę specjalistów w celu złożenia wyjaśnień do opinii, wniesienie zarzutów pisemnych do opinii, złożenie skargi do Ministerstwa Sprawiedliwości w sprawie opinii, złożenie zawiadomienia o wydaniu fałszywej opinii do prokuratury, składanie pozwów o odszkodowania z powództwa cywilnego itd.). Należy zaznaczyć, że ciągłe osłabianie pozycji specjalisty, który nie będąc wyposażony w żadne instrumenty prawne, jest równoznaczne z dodatkowym osłabianiem i krzywdzeniem małoletnich w postępowaniu sądowym, którzy w praktyce ponoszą największe jego koszty pod względem emocjonalnym. Natomiast ochrona małoletnich powinna być najważniejszym celem w rozstrzygnięciu konfliktu między rodzicami. I to właśnie wieloaspektowy proces badawczy, przeprowadzany z najwyższą starannością, na podstawie ściśle określonych procedur, służy przede wszystkim ochronie dobra małoletnich. Podnieść również trzeba, że wyłącznie stronom postępowania, które pozostają ze sobą w głębokim konflikcie, najczęściej zależy na podważaniu metod badania i wydanej opinii przez specjalistów, nie interesując się zupełnie stanem psychofizycznym swojego dziecka. Rodzice w tej sytuacji ulegają własnym mechanizmom obronnym, wywierając na dzieciach presję (w sposób świadomy, bądź nieświadomy) i podejmując krzywdzące działania wobec małoletnich w imię ich dobra, ale rozumianego ze swojej własnej, subiektywnej perspektywy. W sytuacji konfliktu dwóch najważniejszych osób w życiu dziecka nie daje sobie ono zazwyczaj prawa do wyrażenia własnych emocji i przeżyć. Często zamyka się w sobie i obawiając się skrzywdzenia któregoś z rodziców, nie chce się wypowiadać na ten temat. Dodatkowo świadomość nagrywania rozmowy o tak ważnych kwestiach rodzinnych może to całkowicie uniemożliwić. Nie można zapominać (w przypadku możliwości rejestrowania przebiegu badania) także o narażeniu dziecka na późniejsze pretensje rodziców i wyrzuty (bo z reguły któraś ze stron konfliktu jest niezadowolona z tego, co mówi dziecko), po odsłuchaniu przez nich nagrań.
Organizacja związkowa otrzymuje od specjalistów ozss zgłoszenia dotyczące nieustannego podważania ich kompetencji i kwalifikacji, które szczegółowo reguluje ustawa z 5 sierpnia 2015 roku o opiniodawczych zespołach sądowych specjalistów. W tym miejscu należy przypomnieć, że podejmując pracę w sądzie w ozss, trzeba mieć ukończone studia wyższe (z psychologii bądź pedagogiki o określonej specjalizacji), co najmniej 3-letni staż pracy (w określonych dziedzinach psychologii lub pedagogiki) oraz przejść 3-etapowy konkurs. Dodatkowo każdy specjalista zobowiązany jest do wykonywania czynności diagnostycznych z najwyższą starannością, zgodnie z aktualnymi wskazaniami wiedzy i nauki (poszerzając swoją wiedzę zawodową i nabywając użytecznych umiejętności) oraz etyką wykonywanego zawodu, bezstronnie i terminowo.
Naturalne jest, że kompetencje specjalistów są kwestionowane przez osoby badane, będące w głębokim kryzysie, w którym niewątpliwie pozostają rodzice małoletnich będący stronami postępowań sądowych. Ważne jest jednak, żeby instytucje państwowe, które podejmują działania w imieniu tych obywateli, miały świadomość, jak to wygląda od strony specjalistów, aby móc zbudować obiektywny i całościowy obraz sytuacji.
Z uwagi na powyższe, organizacja związkowa zwraca się z prośbą o wyznaczenie jak najszybszego terminu spotkania Rzecznika Praw Obywatelskich z przedstawicielami grupy zawodowej specjalistów OZSS zrzeszonych w MOZ NSZZ “Solidarność” Pracowników Sądownictwa i Prokuratury celem szczegółowego omówienia poruszanego problemu, który z uwagi na swoją wieloaspektywność został jedynie zaakcentowany w niniejszym piśmie.
Organizacja związkowa prosi o udzielenie odpowiedzi na adres poczty elektronicznej: sekretariat@ps-solidarnosc.org.pl
Z poważaniem
Komisja MOZ
Do wiadomości:
Sz.P. Mikołaj Pawlak, Rzecznik Praw Dziecka