9 maja 2024 r. odbyło się pierwsze spotkanie naszych przedstawicieli w sprawach specjalistów OZSS z nowym kierownictwem ministerstwa, Minister Zuzanną Rudzińską-Bluszcz oraz Dyrektor DKO Martą Kożuchowską-Warywodą. Celem tego spotkania nie było uzyskanie wiążących ustaleń, ale poruszenie najważniejszych kwestii dotyczących specjalistów z opiniodawczych zespołów sądowych specjalistów [OZSS] w aspekcie przekazywanych do tej pory postulatów, chaosu informacyjnego dotyczącego prowadzonych przez lata prac analitycznych zmierzających do zmiany przepisów ustawowych, z których do tej pory nie przekazano stronie społecznej żadnych wniosków, nie nakreślono także kierunku omawianych prac.
Podkreśliliśmy, że nasze prośby o rozmowy z Ministerstwem Sprawiedliwości były długo ignorowane, co sprawia, że czujemy się najbardziej zaniedbaną grupą w sądownictwie. Zobowiązaliśmy się do udostępnienia ministerstwu składanych uprzednio postulatów (dot. m.in zasadności wprowadzenia zadaniowego czasu pracy, dodatkowych urlopów wypoczynkowych, na podratowanie zdrowia, awansów zawodowych, ochrony prawnej specjalistów, utworzenia dodatkowego funduszu na podnoszenie kwalifikacji zawodowych specjalistów, a także funduszu nagród) oraz innej dokumentacji z prowadzonych dotąd w MS rozmów. Wskazywaliśmy, że przez lata praca wykwalifikowanych specjalistów (psychologów, psychiatrów, pedagogów) nie była doceniana, a aktualnie obowiązująca ustawa od wielu lat nie podlegała żadnej nowelizacji. Pensje specjalistów nie są uregulowane w ustawie, a istniejące „widełki” stosowane są w sposób zupełnie nietransparentny – co jest szczególnie widoczne na tle braku regulacji jakichkolwiek awansów zawodowych. Efektem takich uregulowań i działań są dysproporcje płacowe.
Omówiliśmy potrzebę stworzenia dobrych wskaźników mierzących obciążenie pracą, albowiem sposób wyliczania wydawanych opinii specjalistycznych nie jest wystarczający, gdyż nie uwzględnia różnic nakładu pracy związanej ze spotkaniami diagnostycznymi (w tym ich ilością, czasem poświęconym na badanie, przygotowaniem do badań – wielotomowe akta), odpieraniem zarzutów stron postępowań oraz stawiennictwa w sądach. Konieczne jest wypracowanie wskaźników, które realnie odzwierciedlałyby nakład pracy oraz pozwoliły na zabezpieczenie odpowiednich zasobów kadrowych, by utrzymać wysoki poziom merytoryczny wydawanych opinii oraz dotrzymywanie terminów. Wskazywaliśmy, że obecnie prowadzone w tym zakresie statystyki przez MS nie oddają faktycznego obciążenia pracą specjalistów, są jedynie źródłem nacisków na zwiększanie ilości wydawanych opinii, co powoduje przeciążenie obowiązkami, jak i zaburza istotną hierarchiczność, w której jakość opinii winna być najważniejsza, służy bowiem sądowi w rozstrzyganiu o najistotniejszych sprawach rodzin, czy nieletnich. Podkreśliliśmy, że istotna poprawa terminowości wydawania opinii jest możliwa jedynie w sytuacji dostosowania ilości etatów do zleceń. Podnieśliśmy także, że dotychczasowy nadzór ze strony MS nie powinien pełnić jedynie funkcji kontrolnych, ale także winien pełnić funkcje wspierające np. poprzez przekazywanie wskazówek, sugestii pokontrolnych z wizytacji w innych OZSS-ach celem wypracowania i wprowadzenia tzw. “dobrych praktyk”. Brak odpowiedniego zarządzania, poprawy warunków pracy przy rosnących oczekiwaniach MS spowodowało odpływ wykwalifikowanej kadry ozss (obecnie 100 wakatów), utrzymujące się problemy z obsadzeniem wolnych etatów, co grozi zapaścią w tej grupy zawodowej. W dalszej kolejności wskazaliśmy na potrzebę udziału sędziów w szkoleniach dotyczących adekwatności stawianych tez w zleceniu w odniesieniu do kompetencji specjalistów, jak i dokonywania oceny zasadności kierowanych przez strony zarzutów do opinii, wprowadzenie wymogu skonkretyzowania zarzutów przez strony, rozważenie wprowadzenia opłat sądowych za wniesienie zarzutów do opinii. Są one bowiem niejednokrotnie ukierunkowane jedynie na włączenie specjalistów w dalszy spór stron postępowania, wykraczają poza tezy sądowe i kompetencje specjalistów.
Dyskutowaliśmy także nad długim procesem obsadzania wolnych etatów, co dodatkowo komplikuje pracę oraz brakiem jasnego określenia charakteru, w jakim specjalista występuje przed sądem (w zależności od sytuacji specjaliści są powoływani przez sąd jako biegli sądowi).
Przedstawiliśmy też kwestie związane z ochroną prawną i zapewnieniem bezpieczeństwa specjalistom, którzy działając na zlecenie sądu w kontaktach z badanymi powinni mieć status funkcjonariuszy publicznych. Ponadto poruszyliśmy kwestie nacisków różnych grup społecznych na możliwość nagrywania i udostępniania nagań z badań małoletnich dzieci (przekazaliśmy stanowisko MS z grudnia 2022 r. jakie zostało opracowane w odpowiedzi na zapytanie Rzecznika Praw Obywatelskich).
Na zakończenie spotkania zwróciliśmy uwagę na potrzebę uczestniczenia przedstawicieli ministerstwa w konferencjach organizowanych przez środowisko specjalistów ozss, co mogłoby przyczynić się do lepszego zrozumienia specyfiki pracy i wyzwań, z którymi mierzą się specjaliści.
Podsumowując, spotkanie to było pierwszym krokiem w kierunku dialogu i współpracy z nowym kierownictwem Ministerstwa. Mamy nadzieję, że będzie to początek owocnej dyskusji, która przyniesie zmiany, dzięki którym praca specjalistów ozss będzie efektywniejsza, bardziej doceniana i atrakcyjna dla potencjalnych kandydatów do pracy.
