W dniu 30 października 2024 r. odbyła się narada pt. „Reforma opiniowania w sprawach rodzinnych, opiekuńczych i nieletnich w zakresie opiniodawczych zespołów sądowych specjalistów”. W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości, w tym Podsekretarz Stanu w MS, Zuzanna Rudzińska-Bluszcz i Dyrektor DSRiN, Dorota Łopalewska oraz Pełnomocnik Ministra Sprawiedliwości ds. Nieletnich p. prof. dr hab. Marek Konopczyński, Członkowie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Rodzinnego, przedstawiciele stowarzyszeń sędziowskich (Sędziów Rodzinnych w Polsce, Sędziów „Themis”, Sędziów Polskich „Iustita”), Stowarzyszenia Absolwentów i Aplikantów Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury „Votum”, przedstawiciele Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Specjalistów OZSS, przedstawiciele związków zawodowych zrzeszający specjalistów OZSS, tj. MOZ NSZZ “Solidarność” Pracowników Sądownictwa i Prokuratury i OZZ “AR PRIM”, a także przedstawiciele grupy roboczej kierowników OZSS.
Narada w MS pokazała, że prowadzone od kilku lat rozmowy na linii związek zawodowy-ministerstwo, w tym przesłane po majowym spotkaniu postulaty MOZ NSZZ “S” PSiP znalazły swoje odzwierciedlenie w zamierzeniach MS, które obecnie widzi potrzebę poprawy warunków pracy i płacy specjalistów OZSS. Podczas spotkania Przewodnicząca Komisji Kodyfikacyjnej podkreślała potrzebę wprowadzenia zmian w ustawodawstwie OZSS poprzez m.in.: podniesienie wynagrodzeń, w tym rozważenie wprowadzenia mnożnikowego systemu wynagradzania, wprowadzenie zadaniowego czasu pracy, konieczność ubezpieczania specjalistów, certyfikowanie ośrodków, wprowadzenie 3-stopniowego awansu specjalisty, likwidację wskaźnika terminowości wydawanych opinii do 60 dni jako zupełnie nieadekwatnego do rzeczywistego wpływu i czasu oczekiwania na badania w OZSS, wprowadzenie systemu motywowania finansowego, zapewnienie oddzielnego funduszu na superwizje oraz studia podyplomowe, wprowadzenie zmian w stosowanych narzędziach diagnostycznych. Przedstawiła także propozycję „triage’owania” spraw, co do których przedstawiciele „Solidarności” wyrazili pewne wątpliwości. Przedstawiciele MS wyraźnie wskazali także na konieczność opracowania wskaźnika obciążenia pracą zamiast rozliczania pracownika z ilości opinii (opinia opinii nie jest równa). Ponadto podczas dyskusji dostrzegli potrzebę obowiązkowego szkolenia sędziów rodzinnych w zakresie stawianych tez specjalistom – adekwatnie do ich kompetencji, bez pytań o rozstrzygnięcia.
Pełnomocnik MS ds. Nieletnich zapowiedział zmiany w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich, m.in. przeprowadzanie badań diagnostycznych w placówkach penitencjarnych.
Późniejsza narada miała charakter wystąpień, podczas których każdy z przedstawicieli ww. organizacji wygłaszał postulaty i stanowiska dotyczące zmian, jakie chcieliby widzieć w obecnym systemie pracy opiniowania. Propozycje te dotyczyły m.in. usprawnienia kwestii organizacyjnych (warunków lokalowych, dojazdów petentów z obszarów słabo skomunikowanych, digitalizacji akt i rozpraw), możliwości oceniania kompetencji wychowawczych rodziców nieletnich, powrotu asesorów do wydziałów rodzinnych, podniesienia wynagrodzeń specjalistów, wprowadzenia systemu motywacyjnego, regulacji ochrony cywilno-prawnej, dostęp do specjalistycznych szkoleń i superwizji, wprowadzenie zadaniowego czasu pracy, ustanowienia patronatu dla nowo zatrudnionych pracowników, wprowadzenia stanowiska zastępcy kierownika, uproszczenia rekrutacji, uwolnienia kosztów opinii, wliczania do czasu pracy specjalistów dodatkowych czynności (m.in. sporządzania odpowiedzi na zarzuty pełnomocników, opinii uzupełniających, uczestniczenia w rozprawach), wydłużenia czasu na sporządzenie opinii, ustanowienia prawa do dodatkowego urlopu (wprowadzenia urlopów na poratowanie zdrowia i wydłużenia urlopów wypoczynkowych).
Przedstawiciel MOZ NSZZ „Solidarność” PSiP podkreślił, że w ostatnich latach skierowano do ministerstwa szereg postulatów, m.in. z uwagi na rosnącą w OZSS-ach liczbę wakatów (obecnie jest ich 126, natomiast w 2014 r. było ich zaledwie 13) i odpływ doświadczonej kadry, co rodzi konieczność uatrakcyjnienia zawodu specjalistów w wielu aspektach. Podniósł, że specjaliści od lat mierzą się z brakiem zrozumienia specyfiki pracy zarówno ze strony DSRiN, który głównie rozlicza z ilości opinii, wytyka błędy, nie dając wsparcia, jak i zjawiskiem hate’u internetowego, podważaniem kompetencji specjalistów w opinii publicznej. Podkreślił także konieczność natychmiastowej poprawy warunków pracy i płacy specjalistów, bowiem wieloletnie zaniedbania ze strony MS i rosnąca frustracja w tej grupie zawodowej skutkują coraz większą liczbą rezygnacji z pracy.
Zdecydowana większość przedstawicieli środowiska poparło podnoszone przez „Solidarność” postulaty. Podkreślenia wymaga, że większość głosów odniosła się krytycznie wobec dotychczasowych działań DSRiN, który zamiast wspierać pracę ośrodków, rozlicza je z liczby opinii i terminowości, tworząc ranking OZSS-ów – zupełnie nieuwzględniający liczby wpływających zleceń do poszczególnych ośrodków. Dyrektor DSRiN, Dorota Łopalewska zaznaczyła, jak ważna jest współpraca z OZSS, podniosła, że rozporządzenia z 2015 r. muszą być zmienione. Wskazała też, że specjaliści OZSS faktycznie byli przez wiele lat zaniedbywani, natomiast muszą mieć więcej niezależności, a mniej “wyśrubowanych” formalnych wymagań. Ze strony Dyrektor DSRiN padła wyraźna deklaracja, w której zapowiedziała rozważenie czasowego zawieszenia nadzoru DSRiN i zmiany w przepisach w tym zakresie. Pełnomocnik MS ds. Nieletnich dodał także, że specjaliści OZSS są „ofiarami braku rozwiązań systemowych”. Przedstawiciele środowisk sędziowskich podkreślali wartość pracy opiniodawczej, duże znaczenie OZSS-ów dla pracy sądów rodzinnych i jednocześnie wskazywali, że jest to grupa zawodowa, która potrzebuje zmian i wsparcia.
W odniesieniu do powyższego jedynie przedstawiciel grupy roboczej kierowników OZSS podkreślił znaczenie i potrzebę kontroli specjalistów na wielu poziomach, co stoi w sprzeczności z postulatami większości zgromadzonych przedstawicieli OZSS oraz założeniami samego MS o dążeniu do większej niezależności specjalistów. Powyższe może budzić niepokój i wskazywać na brak zaufania grupy kierowniczej wobec zatrudnionych specjalistów oraz małej otwartości wobec koniecznych zmian dotyczących m.in. presji i nacisków wobec liczby wykonywanych badań.
Kwestię dyskusyjną stanowią propozycje uniezależnienia OZSS-ów od sądów i forma ich akredytacji oraz badania nieletnich w ośrodkach penitencjarnych. Podczas dyskusji MS proponowało badania nieletnich w schroniskach lub zakładach poprawczych już osadzonych tam wychowanków. Akredytacja natomiast miałaby dotyczyć całych ośrodków, a nie poszczególnych specjalistów. Przewodnicząca Komisji Kodyfikacyjnej poinformowała o przedstawieniu do końca listopada br. założeń ustawowych. Zaplanowano stworzenie grupy roboczej, w której skład oprócz członków Komisji Kodyfikacyjnej wchodziłoby dwóch przedstawicieli OZSS, po jednym ze Stowarzyszenia OZSS i grupy roboczej kierowników. O dalszych pracach Komisji DSRiN będzie informował na swojej stronie internetowej.
Celem MS jest sfinalizowanie prac i przedstawienie projektu ustawy w pierwszym kwartale 2025 r. 