“SOLIDARNOŚĆ” INTERWENIUJE WS. DYŻURÓW W SĄDACH I PROKURATURZE

Międzyzakładowa Organizacja Związkowa NSZZ “Solidarność” Pracowników Sądownictwa i Prokuratury zwróciła się do Głównego Inspektora Pracy o pilną interwencję w sprawie nieprawidłowości związanych z organizacją dyżurów pracowniczych. Związkowcy alarmują o systematycznym naruszaniu prawa do odpoczynku oraz braku właściwej rekompensaty za czas pozostawania w dyspozycji pracodawcy. Problem dotyka pracowników sądów powszechnych i prokuratury w całym kraju.

Katowice, 21 stycznia 2025 r.

Nasz Znak: 20250121-1-GIP

Główny Inspektor Pracy
kancelaria@gip.pip.gov.pl

Dotyczy: narastającego problemu systemowego, dotyczącego organizacji dyżurów pracowniczych w sądach powszechnych i prokuraturze

MOZ NSZZ “Solidarność” Pracowników Sądownictwa i Prokuratury zwraca się z wnioskiem o pilną interwencję w sprawie narastającego problemu systemowego, dotyczącego organizacji dyżurów pracowniczych w sądach powszechnych i prokuraturze.

STAN PRAWNY I ORZECZNICTWO:

Kwestia organizacji dyżurów w sądach powszechnych jest regulowana przede wszystkim przez przepisy Kodeksu pracy, w szczególności art. 151⁵, który określa zasady pełnienia dyżurów pracowniczych. Zgodnie z tym przepisem, pracodawca może zobowiązać pracownika do pozostawania poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy. Jednocześnie ustawodawca zastrzegł, że czasu dyżuru nie wlicza się do czasu pracy, jeżeli podczas dyżuru pracownik nie wykonywał pracy, przy czym czas pełnienia dyżuru nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku.

Problematyka ta została poddana pewnej analizie w orzecznictwie sądowym. Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 18 lutego 2014 r. (sygn. akt III APa 3/14) zajął stanowisko, że pozbawienie prawa do odpoczynku z uwagi na konieczność pełnienia dyżuru może być kwalifikowane jako naruszenie dóbr osobistych. Jednak późniejsze orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2017 r. (sygn. akt PK 306/16) znacząco złagodziło to podejście, wskazując, że prawo do pracowniczego odpoczynku, choć przysługuje wszystkim zatrudnionym, musi być realizowane z uwzględnieniem szczególnego rodzaju zatrudnienia oraz konieczności jego wykonania w razie wystąpienia niecierpiących zwłoki potrzeb służbowych. Należy jednak zwrócić uwagę, że pracownicy sądów i prokuratury co do zasady związani są umownym stosunkiem pracy – nie zaś stosunkiem służby.

Kluczowe znaczenie dla analizy problemu ma wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 21 lutego 2018 r. (C-518/15), zgodnie z którym czas gotowości pracownika, który jest zobowiązany do szybkiej reakcji na wezwanie pracodawcy, musi być traktowany jako czas pracy. Trybunał podkreślił, że pozostawanie w gotowości w domu z obowiązkiem natychmiastowej reakcji znacząco ogranicza możliwość podejmowania innych aktywności przez pracownika. TSUE wskazał również, że państwa członkowskie mogą wprowadzać własne regulacje w zakresie czasu pracy i odpoczynku, ale wyłącznie w kierunku rozwiązań korzystniejszych dla pracowników.

Próbą uregulowania tej kwestii była nowelizacja przepisów wykonawczych wprowadzona § 10a dodanym przez § 1 pkt 1 rozporządzenia z dnia 19 listopada 2024 r. (Dz.U.2024.1707). Jednak regulacja ta koncentruje się wyłącznie na aspektach finansowych, pomijając kluczowe kwestie organizacyjne i kadrowe, w tym problem zapewnienia nieprzerwanego odpoczynku pracowników. Ponadto regulacja ta zawarta w rozporządzeniu wkracza w kwestie regulowane ustawowo – dodatkowo zajmując się jedynie dyżurami pełnionymi w siedzibach sądów i prokuratur (co zdarza się niezwykle rzadko) – na co zwracały uwagę liczne stanowiska i opinie składane w trakcie prac legislacyjnych.^[1]

Zgodnie z art. 33 ustawy o PIP, organy kontrolne posiadają szereg uprawnień do wydawania decyzji i zaleceń mających na celu usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości. Jednakże specyficzna struktura organizacyjna sądownictwa powszechnego sprawia, że zastosowanie tych środków napotyka na istotne trudności praktyczne. Pracodawcą dla urzędników sądowych jest sąd reprezentowany przez dyrektora sądu, którego kompetencje są ograniczone przez strukturę hierarchiczną wymiaru sprawiedliwości.

WNIOSKI:

W praktyce zaobserwowano następujące nieprawidłowości:

brak właściwej ewidencji czasu pracy podczas dyżurów telefonicznych;
nieprawidłowe rozliczanie czasu faktycznie przepracowanego w ramach wezwań;
naruszanie prawa do nieprzerwanego odpoczynku dobowego i tygodniowego;
brak odpowiedniej rekompensaty za czas pozostawania w dyspozycji pracodawcy.

Szczególnie problematyczne są przypadki:

kumulacji dyżurów u tych samych pracowników z powodu niedoborów kadrowych;
braku możliwości zapewnienia zastępstw w przypadku niedyspozycji osób dyżurujących;
niedostosowania systemu do możliwości osób z przeciwwskazaniami do pracy w porze nocnej.

Kontrole przeprowadzone przez organy Państwowej Inspekcji Pracy wykazały:

powszechne pomijanie w ewidencji czasu pracy godzin wyznaczonych do pełnienia dyżurów;
brak właściwego systemu rekompensowania czasu dyżuru;
naruszenia przepisów o czasie pracy w zakresie odpoczynku dobowego i tygodniowego.

Obecna sytuacja prowadzi do:

przemęczenia pracowników i ryzyka błędów w pracy;
konfliktów interpersonalnych związanych z przydzielaniem dyżurów;
niemożności pogodzenia życia zawodowego z prywatnym;
narażenia pracowników na dodatkowe koszty związane z koniecznością zapewnienia opieki nad osobami zależnymi podczas dyżuru.

W związku z przedstawionym stanem prawnym i orzecznictwem, wnosimy o podjęcie działań zmierzających do systemowego uregulowania kwestii dyżurów w sądownictwie i prokuraturze, z uwzględnieniem standardów wynikających z orzecznictwa TSUE oraz konstytucyjnego prawa do odpoczynku. Konieczne jest wypracowanie rozwiązań, które pogodzą potrzebę zapewnienia sprawnego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości z ochroną podstawowych praw pracowniczych. Niewłaściwa organizacja czasu pracy może prowadzić do przemęczenia pracowników, a w konsekwencji do obniżenia jakości obsługi obywateli.

Z wyrazami szacunku,

Do wiadomości: